Ραψωδία Σ 478-616: Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα

Στίχοι Σ 496-507: Στην αγορά της πολιτείας διεξαγόταν μια δίκη. Οι γέροντες έκριναν ορθότερα ως δικαστές-διαιτητές, εξομαλύνοντας τις διαφορές και περιορίζοντας τις φιλονικίες.

Ως δίκαιοι κριτές, που δημιουργούσαν εσωτερική σταθερότητα στην πολιτεία, κέρδιζαν δύο τάλαντα. Οι γέροντες που είχαν την απονομή της δικαιοσύνης, έπαιρναν (κέρδιζαν) δύο τάλαντα, τα οποία κατέθεταν οι δύο αντίδικοι (κατήγορος-κατηγορούμενος) στην αρχή της δίκης. Οι γέροντες ως δικαστές κρατούσαν στα χέρια τους τα σκήπτρα που ήταν σύμβολα δημόσιας υπηρεσίας και δίνονταν στους γέροντες από τον κήρυκα.

Στη δίκη πρώτος μιλούσε ο κατηγορούμενος (ο υπεύθυνος για το φόνο) και δεύτερος ο κατήγορος (ο συγγενής του θύματος). Στη δίκη εξετάζονταν αν ο φονιάς είχε καταβάλει αποζημίωση στους συγγενείς του θύματος. Παλαιότερα, ο φονιάς έπρεπε να φύγει από την πόλη, γιατί οι συγγενείς του θύματος είχαν δικαίωμα να σκοτώσουν το φονιά. Αργότερα, μπορούσε ο φονιάς να αποζημιώσει τους συγγενείς του θύματος με ένα ποσό και έτσι ν" απαλλαγεί από κάθε δίωξη.

Μέσα στην αγορά της πόλης υπήρχε ένας κύκλος που ονομαζόταν "ιερός" γιατί προστατευόταν από το Δία. Εκεί δίκαζε ο βασιλιάς μαζί με τους γέροντες-δικαστές στα ηρωικά χρόνια.

Στην εικόνα της ασπίδας (στους στίχους Σ 497-508) οι γέροντες ως δικαστές εξέταζαν την εξαγορά του σκοτωμένου από το φονιά. Κάθονταν κυκλικά σε πελεκημένες πέτρες. Στη μέση του "ιερού" κύκλου οι δύο αντίδικοι (φονιάς-συγγενείς του θύματος) είχαν τοποθετήσει δύο χρυσά τάλαντα. Την τάξη επέβαλλαν οι κήρυκες, οι οποίοι μεταβίβαζαν το σκήπτρο κάθε φορά στους ομιλητές-δικαστές. Η δίκη ήταν δημόσια. Στα ηρωικά χρόνια ο βασιλιάς ασκούσε τη δικαστική εξουσία άλλοτε δίκαια και άλλοτε άδικα. Στα ιστορικά χρόνια οι γέροντες απένεμαν τη δικαιοσύνη. Η απονομή της δικαιοσύνης αποδεικνύει το βαθμό της κοινωνικής ανάπτυξης.

Ο Δημάρατος, αν και ήταν εξόριστος και φιλοξενούμενος, δεν κολάκευε τον Ξέρξη. Στο κεφάλαιο Ζ 102 του Ηροδότου, ο Δημάρατος αφού προσφώνησε τον Ξέρξη "Βασιλιά μου", του εξήγησε ότι η Πενία (Φτώχεια) είναι συντροφιά της Ελλάδας από παλιά, όμως η αρετή των Ελλήνων αποτελεί κατάκτησή τους μαζί με τη σοφία και το νόμο. Οι Έλληνες με αυτά τα όπλα αντιστέκονται στη φτώχεια και στην τυραννία. Ο Δημάρατος χρησιμοποιεί τις έννοιες: πενία, σοφία, νόμο, αρετή, δεσποτισμό για να στηρίξει την απάντησή του στον Ξέρξη. Έτσι υπογραμμίζει τις μεγάλες διαφορές του ελληνικού κόσμου από τον ασιατικό.

Η Πενία εδώ προσωποποιημένη είναι το αντίθετο του πλούτου βρίσκεται ανάμεσα στο να έχει κανείς τα απαραίτητα για τη ζωή και την ανέχεια.

Ο Δημάρατος πρόσθεσε ότι, ειδικότερα τώρα, οι Λακεδαιμόνιοι δεν πρόκειται να δεχτούν ποτέ τις προτάσεις του Ξέρξη που αποσκοπούν στην υποδούλωση της Ελλάδας. Αυτοί θα σηκώσουν χέρι εναντίον του πολεμώντας, ακόμη και αν όλοι οι άλλοι Έλληνες προσχωρήσουν στους Πέρσες.

Ο Δημάρατος τονίζει, επίσης, ότι η Πενία είναι προτιμότερη από το δεσποτισμό. Όσο και αν η Φτώχεια είναι ανεπιθύμητη, είναι ασύγκριτα προτιμότερη από τον δεσποτισμό, όπως με ωραίο τρόπο το διατύπωσε σε γνωμικό του ο Ηράκλειτος: "Η φτώχεια σε δημοκρατική πολιτεία είναι τόσο προτιμότερη από αυτό που αποκαλούν καλοζωία στις χώρες που κυβερνούν δεσποτικοί άρχοντες, όσο η ελευθερία από τη δουλεία".

Ο Δημάρατος στο κεφάλαιο Ζ 104 του Ηροδότου δίνει το νόημα της ελευθερίας, όπως την ενσαρκώνουν οι Έλληνες. Τονίζει ότι οι Λακεδαιμόνιοι πολεμώντας ένας προς έναν δεν είναι κατώτεροι από οποιονδήποτε πολεμιστή, πολεμώντας όμως όλοι μαζί είναι οι πιο αντρειωμένοι του κόσμου. Γιατί είναι ελεύθεροι όχι ασύδοτοι, αφού πάνω τους στέκεται δυνάστης ο νόμος, που τον τρέμουν πολύ περισσότερο απ" ό,τι οι Πέρσες. Εκτελούν ό,τι τους προστάζει ο νόμος της σπαρτιατικής πολιτείας. Μένουν στις θέσεις τους στη μάχη ζητώντας ή τη νίκη ή τον ένδοξο θάνατο.

Όπως υπογραμμίζει ο Δημάρατος, για τους Σπαρτιάτες και γενικά για τους Έλληνες, η ελευθερία δεν είναι ασυδοσία, αλλά υποταγή στους νόμους της πολιτείας. [...]